Sau nhiều năm chờ đợi, cuối cùng Luật Thư viện số 46/2019/QH14, cũng đã được thông qua tại kỳ họp thứ 8 Quốc hội khóa XIV, ngày 21 tháng 11 năm 2019 và được Chủ tịch nước ký Lệnh công bố Luật Thư viện số 09/2019/L-CTN, ngày 03 tháng 12 năm 2019. Luật Thư viện ra đời đã tạo ra hành lang pháp lý thúc đẩy sự nghiệp thư viện và văn hóa đọc ở Việt Nam phát triển, khẳng định vai trò của thư viện trong phát triển văn hoá, khoa học, giáo dục của đất nước, góp phần nâng cao dân trí, xây dựng xã hội học tập. Luật Thư viện còn thiết lập cơ chế pháp lý bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước đối với hoạt động thư viện; nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về thư viện; khuyến khích xã hội hóa hoạt động thư viện; kiện toàn, củng cố, chuẩn hóa thư viện công lập, khuyến khích phát triển thư viện ngoài công lập; hiện đại hóa hoạt động thư viện, trong đó chú trọng ứng dụng công nghệ thông tin, phát triển thư viện số và đẩy mạnh liên thông thư viện.
Luật Thư viện được thông qua tại Quốc hội
Luật Thư viện có
hiệu lực kể từ ngày 01/7/2020, gồm 6 chương và 52 điều, đã bổ sung và hoàn
thiện những hạn chế, bất cập đối với hoạt động thư viện trong suốt 19 năm qua kể
từ khi Pháp lệnh Thư viện số 31/2000/PL-UBTVQH10 có hiệu lực. Những điểm mới
của Luật Thư viện năm 2019 được thể hiện trên các khía cạnh như sau:
- Thứ nhất: Bổ sung loại hình thư viện ngoài công lập
Trước đây, Pháp
lệnh Thư viện số 31/2000/PL-UBTVQH10 quy định thư viện bao gồm 02 loại
hình đó là: Thư viện công cộng và Thư viện chuyên ngành, đa ngành. Thì đến nay,
các loại hình thư viện đã được mở rộng và quy định cụ thể hơn tại Điều 4 của
Luật Thư viện đó là Thư viện công lập và Thư viện ngoài công lập, với 8 loại hình
thư viện như sau:
+ Thư viện Quốc
gia Việt Nam;
+ Thư viện công
cộng;
+ Thư viện chuyên
ngành;
+ Thư viện lực
lượng vũ trang nhân dân;
+ Thư viện cơ sở
giáo dục đại học (sau đây gọi là thư viện đại học);
+ Thư viện cơ sở
giáo dục mầm non, cơ sở giáo dục phổ thông, cơ sở giáo dục nghề nghiệp và
cơ sở giáo dục khác;
+ Thư viện cộng
đồng và thư viện tư nhân có phục vụ cộng đồng;
+ Thư viện của tổ
chức, cá nhân nước ngoài có phục vụ người Việt Nam.
- Thứ hai: Lấy ngày 21/4 là Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam
Luật Thư
viện đã dành ra 01 điều (Điều 30) quy định cụ thể về Phát triển Văn hóa đọc và
lấy ngày 21/4 hàng năm là Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam.
- Thứ ba: Mở rộng đối tượng được thành lập thư viện
Trước đây,
Pháp lệnh Thư viện quy định chỉ có tổ chức của Việt Nam có quyền thành lập thư viện.
Các tổ chức, cá nhân trong nước, người Việt Nam định cư ở nước ngoài, tổ chức,
cá nhân nước ngoài sinh sống và làm việc tại Việt Nam có quyền tham gia vào các
hoạt động do thư viện tổ chức.
Thì đến
nay, Luật Thư viện năm 2019 đã mở rộng, xã hội hóa hoạt động thành lập thư
viện. Theo đó, không chỉ dừng lại ở các tổ chức của Việt Nam mà mọi tổ chức, cá
nhân, cộng đồng dân cư đều có
quyền thành lập thư viện ngoài công lập khi đáp ứng đủ các điều
kiện do nhà nước quy định tại Điều 18 và Điều 21 của Luật Thư viện.
- Thứ tư: Xây dựng và cung cấp dịch vụ thư viện số
Luật Thư
viện lần này đã xác định vị trí, vai trò quan trọng của nguồn lực thông tin đối
với hoạt động thư viện; quan tâm hơn đến việc ứng dụng khoa học công nghệ vào
hoạt động thư viện, nhất là đối với việc sử dụng, tạo lập các nguồn tài nguyên
số để phục vụ bạn đọc thông qua môi trường mạng và xác định việc xây dựng cơ sở
dữ liệu, thư viện số là chức năng, nhiệm vụ của tất cả các loại hình thư viện
trong giai đoạn hiện nay. Việc phát triển tài nguyên thông tin số được dựa trên
cơ sở thu thập tài liệu số hoặc số hóa tài liệu của thư viện. Người sử dụng
được cung cấp quyền truy cập trực tiếp tới tài nguyên thông tin số và các dạng
khác.
- Thứ năm: Đẩy mạnh liên thông giữa các thư viện
Liên thông thư viện là
một trong những điểm mới của Luật, theo đó, đây là hoạt động liên kết, hợp tác
giữa các thư viện nhằm sử dụng một cách hợp lý, hiệu quả các nguồn tài nguyên,
tiện ích, kết quả xử lý và các sản phẩm, dịch vụ thư viện.
- Thứ sáu: Xuất phát từ việc đánh giá hoạt động thư viện
Đây là
quy định mới hoàn toàn so với Pháp lệnh Thư viện số 31/2000/PL-UBTVQH10, việc
đánh giá hoạt động thư viện được thực hiện đối với tất cả các loại thư viện nhằm
mục đích phục vụ công tác quản lý Nhà nước về thư viện và nâng cao hoạt động
thư viện.
Sau khi
Luật Thư viện được ban hành, ngoài những điểm mới, bước đột phá đã được đưa vào
và trở thành một chế định pháp Luật thì vấn đề mà hàng trăm ngàn cán bộ viên chức
làm công tác thư viện cũng như hàng triệu độc giả trong cả nước vẫn còn miệt
mài quan tâm và mong muốn đó là các chế định được quy định trong Luật làm sao được
triển khai một cách đồng bộ và thật sự đi vào cuộc sống bằng các Nghị định,
Thông tư hướng dẫn chi tiết, cụ thể đối với các hoạt động thư viện trong cả nước.
Một trong những điều mà những người làm công tác thư viện đang kỳ vọng vào các
cấp quản lý nhà nước về thư viện được thể hiện qua các vấn đề như sau:
- Thứ nhất: Nghị định, Thông tư của Chính phủ và Bộ VHTTDL quy định và hướng dẫn
chi tiết Luật Thư viện cần phải thể hiện rõ được các vấn đề mà ngành thư viện công
cộng trong cả nước hiện nay đang gặp khó khăn và cần tháo gỡ:
+ Phải có
một quy định thống nhất về các thiết chế thư viện công cộng trong toàn quốc và
phải có chính sách để phát triển các thiết chế thư viện đó. Vì hiện nay, một số
Thư viện cấp tỉnh đã sáp nhập chung với thiết chế Bảo Tàng tỉnh và trở thành một
đơn vị mới có tên là Bảo Tàng – Thư viện (Kon Tum), và phần lớn thiết chế thư
viện cấp huyện trong cả nước cũng đều sáp nhập vào Trung tâm Văn hóa Thể thao
và Đài truyền thanh cấp huyện thành Trung tâm Văn hóa Thông tin cấp huyện, còn
thiết chế thư viện cấp xã thì mỗi địa phương lại có một kiểu khác nhau, Thư viện
xã hay Phòng đọc sách cấp xã chưa được tổ chức theo một thiết chế độc lập mà được
bố trí chung trong Trung tâm Văn hóa học tập cộng đồng, hoặc một phòng hay góc
đọc sách nào đó thuộc xã quản lý và không được bố trí nhân sự chuyên trách để
quản lý và tổ chức các hoạt động thư viện tại địa phương.
+ Hiện
nay, tại Điều 11 (Mục I, chương II) của Luật Thư viện và từ Điều 11 đến Điều 14
(Mục IV, chương II) của Dự thảo Nghị định quy định chi tiết một số điều của Luật
Thư viện cũng có đề cập đến việc thành lập và các điều kiện thành lập thư viện
công cộng 03 cấp: tỉnh, huyện và xã trong cả nước. Tuy nhiên, vẫn chưa quy định
một cách cụ thể về việc thành lập các thiết chế này là bắt buộc và phải trở
thành một thiết chế văn hóa độc lập để tạo hành lang pháp lý cho việc cũng cố
và phát triển mạng lưới thư viện cơ sở trong toàn quốc trong xu thế ngày càng bị
thu hẹp và thậm chí còn không giữ được 2 chữ “thư viện” như hiện nay.
+ Nếu so
sánh mức độ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Thư viện năm 2019
và Pháp lệnh Thư viện năm 2000 về trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước về
thư viện thì chúng ta có thể thấy rằng Nghị định 72/2002/NĐ-CP có phần quy định
chi tiết hơn về các thiết chế thư viện công cộng trong cả nước “..quy định trách nhiệm của Ban Tổ chức - Cán bộ Chính phủ phải chủ trì, phối hợp với Bộ Văn hóa - Thông tin để xây dựng
chế độ, chính sách đối với người làm công tác thư viện phù hợp với đặc thù nghề
thư viện; và phải xây dựng tiêu chuẩn xếp hạng thư viện, định mức biên chế cán
bộ, công chức trình Thủ tướng Chính phủ quyết định…”. Đây là vấn đề được xem là mấu chốt quan trọng đối với sự
hình thành, củng cố và phát triển của mạng lưới thư viện công cộng trong giai
đoạn hiện, là điều mà hầu hết những người làm công tác quản lý về thư viện và
những người tiếp làm công tác thư viện đang thật sự quan tâm và mong muốn nhằm
giúp cho hoạt động thư viện ngày càng phát triển tốt hơn.
- Thứ hai: Phải quy định chi tiết về xếp hạng thư viện trong cả nước
+ Xếp
hạng thư viện là một vấn đề đã được nói đến rất nhiều lần trong các hội nghị -
hội thảo chuyên đề về công tác thư viện do Bộ VHTTDL, Vụ Thư viện tổ chức trong
nhiều năm qua. Từ năm 2006 cho đến nay, việc xếp hạng thư viện các cấp đều được
áp dụng tại các quy định của Thông tư Thông tư 67/2006/TT-BVHTT ngày 10/8/2006
của Bộ Văn hóa - Thông tin. Qua nhiều năm thực hiện, các quy định này đã bộc lộ
nhiều hạn chế và không còn phù hợp với điều kiện thực tiễn của các thư viện
trong toàn quốc như: Theo quy định xếp hạng tại Thông tư 67/2006/TT-BVHTT thì
việc xếp hạng thư viện chủ yếu là căn cứ vào cấp hành chính để xếp hạng (Thư viện
Quốc gia hạng I; Thư viện TP. Hà Nội, Tp. HCM hạng II, Thư viện các tỉnh còn lại
là hạng III..), Thông tư đã đánh đồng các thư viện cấp tỉnh trong toàn quốc với
nhau mà không xét theo tiêu chuẩn về diện tích, cơ sở vật chất, trang thiết bị,
vốn tài liệu sách, báo, chất lượng kho sách, chất lượng phục vụ bạn đọc và điều
kiện thực tế của từng địa phương...,và thậm chí cũng là các đơn vị sự nghiệp trực
thuộc Sở VHTT, Sở VHTTDL như nhau nhưng hạng của các đơn vị lại khác nhau: Thư
viện xếp hạng III, trong khi các đơn vị còn lại như Bảo Tàng, Trung tâm Văn hóa,
Trung tâm Phát hành Phim và Chiếu bóng, Đoàn Ca Múa nhạc… lại được xếp hạng
II... Chính điều này là một trong những nguyên nhân cản trở rất lớn và làm triệt
tiêu động lực phát triển của các thư viện tỉnh, thành trong cả nước về chính
sách đầu tư kinh phí cho hoạt động thư viện, nguồn nhân lực, cơ sở hạ tầng…
+ Còn tại Luật Thư viện năm 2019 và Dự thảo Nghị định quy định chi
tiết một số điều của Luật Thư viện thì vẫn chưa quy định rõ và chi tiết việc xếp
hạng này mà chỉ nói đến vấn đề đánh giá hoạt động thư viện (Điều 37 Luật Thư viện)
và các tiêu chí xác định thư viện có vai trò quan trọng (Điều 3, 4 Dự thảo Nghị
định). Trong khi điều mà các thư viện đang thật sự quan tâm là sự phân chia thứ
hạng một cách rõ ràng để từ đó nhà nước sẽ có các chính sách đầu tư và phát triển
kèm theo thì lại chưa tìm thấy ở các quy định của các nhà làm luật và hướng dẫn
thi hành Luật như hiện nay.
Ngày 21/11/2019, đã trở thành ngày hội của hàng trăm ngàn cán bộ
viên chức làm công tác thư viện và hàng triệu độc giả yêu mến sách và hoạt động
thư viện trong cả nước, ngày mà đánh dấu một bước trưởng thành vượt bậc của những
người tâm huyết với nghề thư viện vẫn ngày đêm miệt mài dày công đóng góp cho sự
trưởng thành của ngành thư viện trong suốt những năm qua. Tất cả những thành quả
đó đều được thể hiện bởi 3 chữ thật giản đơn nhưng chứa đựng cả một hành lang
pháp lý làm nền tảng cho ngành Thư viện trong toàn quốc có thể củng cố, ổn định
và phát triển ngày một tốt đẹp hơn đó là Luật Thư viện.
Luật Thư viện ra đời đã đánh dấu một bước đột phá và mang đến nhiều
điểm mới, nổi bật mà các quy định trước đây về thư viện chưa có. Đã tạo ra hành
lang pháp lý vững chắc để ngành thư viện có thể phát triển mạnh mẽ hơn nữa
trong xu thế hội nhập, liên thông liên kết và chia sẽ tài nguyên thông tin như
hiện nay. Tuy nhiên, vẫn còn đó nhiều băn khoăn, trăn trở của những người làm
công tác thư viện và hi vọng, trong thời gian tới, với trách nhiệm của mình, Chính
phủ và các bộ ngành trung ương, đặc biệt là Bộ VHTTDL sẽ đưa ra các quyết sách
thật sự phù hợp với điều kiện thực tế của ngành thư viện trong cả nước nhằm góp
phần thúc đẩy sự phát triển của sự nghiệp thư viện cũng như đáp ứng được sự kỳ
vọng của những người làm công tác thư viện và hàng triệu độc giả yêu mến sách và
văn hóa đọc như hiện nay.
Thế Vinh
Thư
viện tỉnh BR-VT